مراحل ساخت ساختمان – 0 تا 100

ساخت یک ساختمان، فرایندی پیچیده، زمان‌بر و چندمرحله‌ای است که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، دانش فنی، نیروی متخصص و هماهنگی میان بخش‌های مختلف مهندسی و اجرایی می‌باشد. از انتخاب زمین و طراحی نقشه‌ها گرفته تا اجرای فونداسیون، اسکلت، تأسیسات و نازک‌کاری، هر مرحله از ساخت‌وساز تأثیر مستقیمی بر کیفیت، ایمنی و دوام سازه نهایی دارد. آشنایی با مراحل ساخت ساختمان نه تنها برای مهندسان و متخصصان این حوزه اهمیت دارد، بلکه برای کارفرمایان، سرمایه‌گذاران و حتی شهروندانی که قصد ساخت یا خرید ملک دارند نیز مفید و ضروری است. در این مقاله، مراحل اصلی ساخت ساختمان به ترتیب و به صورت ساختاریافته بررسی خواهد شد.

مراحل ساخت ساختمان به طور کلی

1. تهیه نقشه‌های معماری، سازه و تأسیسات
2. اخذ مجوزهای قانونی و شهرداری
3. تجهیز کارگاه و آماده‌سازی محل
4. گودبرداری و خاک‌برداری
5. اجرای فونداسیون (پی‌ریزی)
6. اسکلت‌سازی (فلزی یا بتنی)
7. اجرای سقف‌ها
8. دیوارچینی
9. نصب درب و پنجره
10. اجرای تأسیسات برقی و مکانیکی
11. گچ‌کاری و نازک‌کاری
12. کف‌سازی و کاشی‌کاری
13. رنگ‌آمیزی و نقاشی
14. نصب تجهیزات بهداشتی و روشنایی
15. محوطه‌سازی
16. پایان‌کار و تحویل ساختمان

تهیه نقشه‌های معماری، سازه و تأسیسات در ساخت ساختمان

اولین و مهم‌ترین گام فنی در ساخت ساختمان، تهیه نقشه‌های مهندسی است. این نقشه‌ها شامل سه بخش اصلی هستند:

1- نقشه‌های معماری: این نقشه‌ها توسط معمار تهیه می‌شوند و طرح کلی ساختمان، تعداد طبقات، چیدمان فضاها (مانند اتاق‌ها، آشپزخانه، سرویس‌ها و…)، نورگیری، دسترسی‌ها، نمای بیرونی، و جانمایی فضاها را مشخص می‌کنند. هدف از نقشه معماری، خلق فضایی کاربردی، زیبا و متناسب با نیاز کارفرما و مقررات شهری است.

2- نقشه‌های سازه: نقشه‌های سازه توسط مهندس سازه طراحی می‌شوند و شامل جزئیات مربوط به اسکلت ساختمان (بتنی یا فلزی)، نوع پی (فونداسیون)، ستون‌ها، تیرها، دیوارهای باربر و جزئیات مقاومت ساختمان در برابر نیروهایی مثل زلزله و باد هستند. این نقشه‌ها بر اساس نقشه‌های معماری تنظیم می‌شوند.

3- نقشه‌های تأسیسات (مکانیکی و برقی): این بخش شامل طراحی سیستم‌های گرمایشی، سرمایشی، تهویه، لوله‌کشی آب و فاضلاب، سیستم‌های برقی، روشنایی، تلفن، اینترنت، اعلام حریق و آسانسور است. نقشه‌های تأسیسات مکانیکی و برقی باید با نقشه‌های معماری و سازه هماهنگ باشند تا در اجرا مشکلی به وجود نیاید.

تهیه این نقشه‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی مانند AutoCAD، Revit یا ETABS انجام می‌شود و پس از تأیید نهایی، برای اخذ مجوز ساخت و آغاز عملیات اجرایی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

اخذ مجوزهای قانونی و شهرداری از مهمترین مراحل

پس از تهیه و تکمیل نقشه‌های معماری، سازه و تأسیسات، نوبت به دریافت مجوزهای لازم برای آغاز عملیات ساخت‌وساز می‌رسد. این مرحله یکی از مهم‌ترین بخش‌های فرآیند ساخت ساختمان است، زیرا بدون دریافت مجوزهای قانونی، هیچ‌گونه فعالیت ساختمانی مجاز نخواهد بود و تخلف محسوب می‌شود. مراحل کلی اخذ مجوز عبارت‌اند از:

• ارائه نقشه‌ها به شهرداری: نقشه‌های تأییدشده توسط مهندسان معمار، سازه، تأسیسات و ناظرین نظام مهندسی باید به شهرداری منطقه مربوطه ارائه شوند.
• بررسی مطابقت با ضوابط شهری: شهرداری نقشه‌ها را از نظر تطابق با طرح تفصیلی، ضوابط ساختمانی، سطح اشغال، تعداد طبقات مجاز، ارتفاع، عقب‌نشینی، کاربری زمین و سایر قوانین شهری بررسی می‌کند.
• پرداخت عوارض ساختمانی: پس از تأیید نقشه‌ها، مالک موظف به پرداخت عوارض ساخت‌وساز، انشعابات و سایر هزینه‌های مربوطه است. مبلغ این عوارض به متراژ، موقعیت زمین، کاربری و نوع ساخت بستگی دارد.
• دریافت پروانه ساختمانی: با تکمیل مراحل فوق، شهرداری مجوز رسمی ساخت‌وساز (پروانه ساختمان) را صادر می‌کند. این مجوز شامل مشخصات پروژه، نقشه‌ها، زمان مجاز ساخت و نام مهندسین ناظر است.
• هماهنگی با ناظرین و سازمان نظام مهندسی: پیش از شروع عملیات اجرایی، باید ناظرین پروژه که از سوی سازمان نظام مهندسی تأیید شده‌اند، مشخص شده و در جریان پروژه قرار گیرند.

بدون دریافت این مجوزها، ساختمان به‌عنوان ساخت‌وساز غیرمجاز شناخته می‌شود و ممکن است با توقف پروژه، جریمه یا حتی تخریب روبه‌رو شود.

مرحله تجهیز کارگاه و تخریب بنای قدیمی و گودبرداری

1. تخریب

اگر در محل ساخت، ساختمانی قدیمی یا هرگونه سازه‌ای وجود داشته باشد، باید ابتدا عملیات تخریب انجام شود. این کار باید با رعایت کامل اصول ایمنی و مقررات انجام گیرد.

مراحل قبل تخریب:

• دریافت مجوز تخریب از شهرداری
• بیمه کردن کارگاه در قبال حوادث احتمالی
• قطع انشعابات آب، برق، گاز و تلفن
• حصارکشی اطراف ملک برای ایمنی
• بررسی شرایط پایداری ساختمان‌های مجاور
• تعیین روش تخریب و تهیه وسایل و تجهیزات لازم متناسب با نوع محل و ساختمان
• تعبیه پاخور حفاظتی در پرتگاه‌ها

مراحل تخریب ساختمان:

به‌طور کلی مراحل تخریب به شرح زیر است:

تخریب سازه از بالا به پایین به یکی از سه روش گفته شده صورت میپذیرد. سپس آماده‌سازی محل شامل جمع‌آوری و خارج کردن کلیه تجهیزات برقی، مکانیکی، شیرآلات، شیشه‌ها، در و پنجره‌ها، همچنین حذف عایق رطوبتی پشت‌بام و مصالح مربوط به شیب‌بندی می‌باشد. در ادامه، تمامی بخش‌های طره‌ای و پیش‌آمده نظیر بالکن‌ها، تراس‌ها و اجزای متصل به دیوارهای جانبی باید تخریب شوند. به‌منظور جلوگیری از ریزش ناگهانی سازه قدیمی، تقویت موقت آن با بهره‌گیری از سیستم‌های مهاربندی مناسب مانند شمع‌کوبی الزامی است. در نهایت، تخریب دال‌های کف باید به‌صورت مرحله‌ای و با رعایت ترتیب مهندسی از تیرهای طره‌ای آغاز شده و سپس تیرهای فرعی، تیرچه‌ها و در پایان تیرهای اصلی تخریب گردند.    و در آخر باید جمع‌آوری و حمل نخاله‌های ساختمانی به محل مجاز (قرارداد پسماند) صورت پذیرد.

روش های تخریب:

1. تخریب دستی که با استفاده از ابزارهایی مانند پتک، چکش، کلنگ و دریل انجام می‌شود. این روش اگرچه از سرعت کمتری نسبت به سایر روش‌ها برخوردار است، اما در صورت رعایت نکات ایمنی، سطح ایمنی بالاتری دارد.

2. تخریب مکانیکی که به کمک ماشین‌آلاتی نظیر بیل مکانیکی، گوی تخریب و بازوی بلند هیدرولیکی صورت می‌پذیرد. این روش معمولاً برای ساختمان‌های فرسوده کاربرد دارد و اگرچه سرعت بالایی دارد، اما با لرزش، هزینه بیشتر و ایمنی کمتری همراه است.

3. تخریب با مواد منفجره که با نصب مواد انفجاری در نقاط کلیدی مانند پی و ستون‌ها انجام می‌شود. این روش بیشتر برای سازه‌های بزرگ و قدیمی کاربرد دارد و به دلیل خطرات بالا، در مناطق شهری کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. اجرای صحیح آن نیازمند محاسبات دقیق و حضور تیم‌های متخصص است تا از وارد آمدن آسیب به ساختمان‌های مجاور جلوگیری شود.

2. تجهیز کارگاه و آماده‌سازی محل

تجهیز کارگاه به معنای فراهم کردن امکانات و لوازم لازم برای شروع و ادامه ساخت‌وساز در محل پروژه است.

مراحل و اجزای تجهیز کارگاه:

• نصب تابلو مشخصات پروژه (نام مالک، پیمانکار، مهندس ناظر، شماره پروانه و…)
• نصب علائم هشدار
• محصور کردن زمین با فنس یا دیوار موقت برای جلوگیری از ورود غیرمجاز
• محافظت از پیاده‌رو‌ها و معابر عمومی مجاور ساختمان در دست تخریب (سرپوش حفاظتی)
• نصب اتاقک نگهبانی و دفاتر موقت برای نیروهای اجرایی
• تهیه و استقرار انبار مصالح، برق موقت، آب موقت و سرویس بهداشتی
• ایمن‌سازی مسیر ورود و خروج ماشین‌آلات

3. گودبرداری و خاک‌برداری

گودبرداری و خاک‌برداری به‌منظور آماده‌سازی زمین برای اجرای پی (فونداسیون) انجام می‌شود. عمق گودبرداری بستگی به تعداد طبقات و نوع سازه دارد، به‌ویژه اگر پارکینگ یا زیرزمین در نظر گرفته شده باشد..

مراحل آماده‌سازی و گودبرداری زمین برای احداث ساختمان

در گام نخست، مطالعات ژئوتکنیکی به‌منظور شناسایی دقیق ویژگی‌های زمین، شامل نوع خاک و وجود منابع زیرسطحی مانند چاه‌ها و قنات‌ها انجام می‌شود. همچنین وضعیت ساختمان‌های مجاور از نظر پایداری و استحکام بررسی شده تا از بروز آسیب در مراحل بعدی جلوگیری شود.

پس از برداشت تراز طبیعی زمین با ابزارهای نقشه‌برداری دقیق، مرزبندی زمین مطابق نقشه‌های مصوب صورت می‌گیرد. در صورت پایین بودن سطح گود نسبت به آب‌های زیرزمینی، اقدامات لازم برای کنترل و کاهش سطح آب اجرا می‌گردد.

در ادامه، ماشین‌آلات سنگین از قبیل بیل مکانیکی، لودر یا بولدوزر به‌کار گرفته می‌شوند تا عملیات خاک‌برداری و حمل خاک‌های مازاد به محل مجاز انجام شود. حجم عملیات و تعداد ماشین‌آلات حمل نیز بر اساس محاسبات مهندسی تعیین می‌شود.

برای جلوگیری از ریزش دیواره‌ها، بسته به شرایط پروژه، روش‌هایی مانند نیلینگ، انکراژ یا شمع‌کوبی به‌منظور پایدارسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نهایت، کف گود با توجه به نقشه تسطیح، با دقت کوبیده شده و در صورت نیاز، لایه‌ای از مصالح نظیر شن یا بتن مگر اجرا می‌گردد تا بستر مناسب برای احداث فونداسیون فراهم شود. همچنین خاک نباتی و لایه‌های نامناسب از محل ساخت حذف شده و تثبیت خاک زیر فونداسیون با در نظر گرفتن شرایط ژئوتکنیکی انجام می‌شود.

روش‌های گودبرداری به‌طور خلاصه عبارت‌اند از:

1. گودبرداری شیب‌دار: ساده‌ترین روش، مناسب زمین‌های بدون سازه مجاور؛ با ایجاد شیب در دیواره‌ها برای جلوگیری از ریزش.
2. گودبرداری با سازه نگهبان: استفاده از مهاربند یا سازه موقت (مثل خرپا) برای پایداری دیواره‌ها؛ مناسب مناطق شهری با ساختمان‌های مجاور.
3. نیلینگ (Nailing): نصب میله‌های فولادی در دیواره گود همراه با شاتکریت برای تثبیت خاک.
4. انکراژ (Anchorage): مشابه نیلینگ، با تفاوت در نوع و عمق مهارها؛ مناسب گودهای عمیق.
5. دیوار دیافراگمی: ایجاد دیوار بتنی در محل دیواره گود؛ برای گودبرداری‌های بسیار عمیق.
6. مهار متقابل: نصب تیر یا المان افقی بین دیواره‌های مقابل برای جلوگیری از ریزش؛ در گودهای با عرض کم.
7. شمع‌کوبی: استفاده از شمع‌های بتنی یا فلزی در اطراف گود برای تحمل فشار جانبی خاک.

اجرای فونداسیون (پی‌ریزی)

فونداسیون یا پی، بخشی از ساختمان است که بار کلی سازه را به زمین منتقل می‌کند. اجرای صحیح پی‌ریزی برای استحکام و پایداری کل ساختمان حیاتی است. نوع فونداسیون بسته به نوع خاک، نوع سازه، تعداد طبقات و شرایط محیطی انتخاب می‌شود. معمول‌ترین نوع پی برای ساختمان‌های معمولی، پی نواری یا منفرد و در سازه‌های بزرگ‌تر پی گسترده یا شمعی است.

پی ساختمان به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:

1. پی‌های سطحی: این نوع پی‌ها در عمق کمی از سطح زمین ساخته می‌شوند و معمولاً برای ساختمان‌های سبک و با بار کم استفاده می‌شوند. این پی‌ها شامل پی‌های شمعی، نواری و گسترده می‌شوند.

2. پی‌های عمیق: این نوع پی‌ها برای ساختمان‌های سنگین و بار زیاد که نیاز به انتقال بار به لایه‌های عمیق‌تر خاک دارند، طراحی می‌شوند. پی‌های شمعی و پی‌های بر اساس گروه‌های شمعی نمونه‌ای از این دسته هستند.

هر کدام از این پی‌ها برای شرایط خاص طراحی و ساخته می‌شوند و بستگی به ویژگی‌های خاک و بار مورد نظر انتخاب می‌شوند.

مراحل اجرای فونداسیون

1. تعیین نوع پی بر اساس نتایج آزمایش خاک: پیش از هر چیز، با استفاده از آزمایش ژئوتکنیک، نوع خاک و توان باربری آن مشخص می‌شود تا نوع مناسب فونداسیون انتخاب گردد.

2. تسطیح و آماده‌سازی کف گود: پس از گودبرداری، سطح زمین تسطیح، تراز و کوبیده می‌شود تا بستر مناسبی برای اجرای پی ایجاد گردد.

3. جانمایی فونداسیون (محوربندی): علامت‌گذاری دقیق محل پی‌ها، ستون‌ها و دیوارها بر اساس نقشه با استفاده از ابزارهای نقشه‌برداری.

4. اجرای بتن مگر (بتن نظافتی): یک لایه نازک از بتن با عیار پایین (معمولاً 150 کیلوگرم سیمان در متر مکعب) در کف فونداسیون ریخته می‌شود تا سطحی تمیز و یک‌دست برای آرماتوربندی ایجاد کند.

5. آرماتوربندی: میلگردهای فولادی طبق نقشه سازه، با رعایت اصول پوشش بتن و فاصله‌گذاری مناسب در کف پی قرار داده می‌شوند. این میلگردها وظیفه تحمل نیروهای کششی وارد بر پی را دارند.

5. قالب‌بندی: برای شکل دادن به بتن و جلوگیری از پخش شدن آن، اطراف محل فونداسیون با قالب‌های چوبی یا فلزی محصور می‌شود.

6. ریختن بتن فونداسیون: بتن‌ریزی با استفاده از میکسر و پمپ بتن انجام می‌شود. هنگام بتن‌ریزی، ویبره‌کردن بتن برای جلوگیری از ایجاد حفره‌های هوا و افزایش تراکم آن ضروری است.

7. عمل‌آوری بتن (Curing): پس از بتن‌ریزی، باید به مدت حداقل ۷ روز سطح بتن مرطوب نگه داشته شود تا از ترک‌خوردگی جلوگیری شده و مقاومت نهایی بتن تأمین شود.نکته مهم:

اگر ساختمان دارای زیرزمین یا پارکینگ باشد، ممکن است نیاز به اجرای دیوارهای حائل و ستون‌ها همزمان با پی‌ریزی باشد. اجرای اصولی فونداسیون، پایه‌ای‌ترین مرحله برای استقرار موفق اسکلت و ادامه عملیات ساختمانی است.

اسکلت‌سازی (فلزی یا بتنی)

اسکلت‌سازی یکی از اصلی‌ترین مراحل ساخت ساختمان است که وظیفه‌ی انتقال بارهای ساختمان به فونداسیون و زمین را بر عهده دارد. اسکلت سازه به‌عنوان ستون فقرات ساختمان شناخته می‌شود و باید با دقت، کیفیت بالا و تحت نظارت مهندسان متخصص اجرا شود. اسکلت معمولاً در دو نوع فلزی (فولادی) و بتنی (مسلح) ساخته می‌شود. انتخاب نوع اسکلت به عواملی مانند بودجه، نوع پروژه، شرایط اقلیمی، سرعت اجرا و نیروی کار در دسترس بستگی دارد.

اسکلت فلزی

در این نوع اسکلت، ستون‌ها و تیرها از پروفیل‌های فولادی (مانند تیرآهن، ناودانی، قوطی و…‌) ساخته می‌شوند.

ویژگی‌ها:

• سرعت اجرای بالا
• وزن کمتر نسبت به بتن
• نیازمند جوشکاری یا پیچ و مهره
• حساس به زنگ‌زدگی، نیازمند ضدزنگ و رنگ‌آمیزی
• نیاز به دقت بالا در اتصالات

مراحل اجرای اسکلت فلزی:

مراحل اجرای اسکلت فلزی به ترتیب و به‌صورت خلاصه شامل موارد زیر است:

1. تهیه و ساخت قطعات فلزی (در کارگاه یا کارخانه): برش، سوراخ‌کاری و جوش‌کاری قطعات طبق نقشه‌های اجرایی.

2. رنگ‌آمیزی یا ضدزنگ‌زدن قطعات: رنگ‌آمیزی یا پوشش ضدزنگ برای محافظت در برابر خوردگی.

3. حمل قطعات به محل پروژه: انتقال سازه‌ها به کارگاه ساختمانی با دقت بالا برای جلوگیری از آسیب.

4. نصب بیس پلیت (Plate Base) و تراز کردن آن: نصب صفحه‌های زیر ستون روی فونداسیون با تنظیم دقیق ارتفاع و تراز.

5. نصب ستون‌ها: قرار دادن و محکم کردن ستون‌ها روی بیس پلیت با پیچ و مهره یا جوش.

6. نصب تیرها و بادبندها: اتصال تیرها به ستون‌ها و اجرای بادبندها برای پایداری سازه.

7. تراز کردن و شاقول کردن اسکلت: بررسی عمود بودن ستون‌ها و افقی بودن تیرها و اصلاح در صورت نیاز.

8. اتصال نهایی و محکم‌کاری: بستن نهایی پیچ‌ها یا جوشکاری دائم اتصالات، ساخت و اجرای باد بند یا مهاربند.

9. بررسی و کنترل کیفیت سازه: تست جوش‌ها، کنترل تراز و اتصالات طبق نقشه و آیین‌نامه.

اسکلت بتنی

در این روش، اسکلت ساختمان شامل ستون‌ها، تیرها و سقف‌ها از بتن مسلح (بتن + میلگرد) ساخته می‌شود. قالب‌بندی دقیق و بتن‌ریزی اصولی در این نوع اسکلت اهمیت زیادی دارد.

ویژگی‌ها:

مقاومت بالا در برابر آتش
اجرای آسان‌تر در پروژه‌های کوچک
زمان‌برتر نسبت به فلز
نیازمند مراقبت در زمان عمل‌آوری بتن

مراحل اجرای اسکلت بتنی:

مراحل اجرای اسکلت بتنی به صورت گام‌به‌گام به شرح زیر است. این مراحل بعد از اجرای فونداسیون آغاز می‌شوند:

1. آرماتوربندی ستون‌ها: بستن میلگردهای طولی و خاموت‌ها طبق نقشه و ضوابط آیین‌نامه‌ای برای افزایش مقاومت کششی بتن.

2. قالب‌بندی ستون‌ها: نصب قالب‌های چوبی یا فلزی برای ستون‌ها طبق نقشه سازه، به‌گونه‌ای که بتن در آن شکل بگیرد.

3. بتن‌ریزی ستون‌ها: ریختن بتن در قالب ستون‌ها با رعایت تراکم مناسب و ویبره‌کردن برای جلوگیری از وجود حباب هوا.

4. قالب‌بندی تیرها و سقف: نصب قالب‌های تیر و قالب‌بندی کف سقف (با تخته، چوب یا قالب فلزی)، با رعایت شیب و تراز.

5. آرماتوربندی تیرها و سقف: جای‌گذاری میلگردهای سقف و تیرها طبق نقشه اجرایی، شامل میلگردهای اصلی، تقویتی و حرارتی.

6. نصب بلوک (در سقف‌های تیرچه بلوک): چیدن بلوک‌های سیمانی یا سفالی بین تیرچه‌ها در سقف، برای سبک‌سازی و قالب دائمی سقف.

7. بتن‌ریزی سقف و تیرها: ریختن بتن بر روی سقف و تیرها، همراه با ویبره برای یکنواختی و جلوگیری از حفره.

8. عمل‌آوری بتن (کیورینگ): مرطوب نگه داشتن سطح بتن برای چند روز جهت جلوگیری از ترک خوردن و بالا بردن مقاومت نهایی.

9. باز کردن قالب‌ها: پس از گیرش بتن و رسیدن به مقاومت لازم، قالب‌ها باز می‌شوند (در زمان‌های مشخص طبق استاندارد).

این چرخه برای هر طبقه تکرار می‌شود تا سازه به ارتفاع نهایی خود برسد. در صورت نیاز، مراحل نازک‌کاری و دیوارچینی هم بعد از اسکلت شروع می‌شوند.

جمع‌بندی:

اسکلت فلزی سریع‌تر اجرا می‌شود اما نیاز به حفاظت در برابر زنگ‌زدگی دارد. اسکلت بتنی زمان‌برتر است اما در برابر آتش مقاوم‌تر و مناسب‌تر برای پروژه‌های مسکونی رایج می‌باشد. اجرای اسکلت، نقش کلیدی در ایمنی، دوام و عملکرد سازه دارد و باید تحت نظارت دقیق مهندسان ناظر انجام شود.

انواع سقف ها در مراحل ساخت ساختمان

پس از تکمیل اسکلت هر طبقه، نوبت به اجرای سقف آن می‌رسد. سقف، یکی از اجزای اصلی سازه است که بارهای مرده و زنده طبقه، مانند وزن افراد، اثاثیه، دیوارها و نیروهای جانبی مانند باد و زلزله را به تیرها و ستون‌ها منتقل می‌کند. نوع سقف انتخابی بر اساس نوع اسکلت (بتنی یا فلزی)، کاربری ساختمان، هزینه، سرعت اجرا و ضوابط فنی تعیین می‌شود.

انواع رایج سقف‌های در ایران:

1. سقف تیرچه‌بلوک

• رایج‌ترین نوع سقف در ساختمان‌های مسکونی
• شامل تیرچه‌های پیش‌ساخته و بلوک‌های پرکننده
• پس از چیدن، بتن‌ریزی روی آن انجام می‌شود
• مناسب برای دهانه‌های کوتاه تا متوسط

2. سقف دال بتنی (تخت یا دوطرفه)

• یکپارچه و مقاوم
• مناسب برای ساختمان‌های با بارگذاری زیاد
• نیازمند قالب‌بندی و آرماتورگذاری دقیق
• زمان‌برتر اما بسیار پایدار

3. سقف کامپوزیت (در اسکلت فلزی)

• ترکیب تیرهای فلزی و دال بتنی
• مقاوم، سبک‌تر و سریع‌الاجرا
• مناسب برای ساختمان‌های بلندمرتبه با اسکلت فلزی

4. سقف کرومیت، وافل، یوبوت، کوبیاکس

• سقف‌های نوین‌تر با مزایای سبک‌سازی، کاهش مصرف بتن و عبور راحت تأسیسات
• بیشتر در پروژه‌های بزرگ یا خاص استفاده می‌شوند

5. سقف عرشه فولادی (در اسکلت فلزی)

نوعی سقف کامپوزیت است که به‌جای قالب‌بندی سنتی، از ورق‌های گالوانیزه ذوزنقه‌ای شکل استفاده می‌شود. روی این ورق‌ها بتن ریخته شده و با میلگرد مسلح می‌شود.

مراحل عمومی اجرای سقف

1. نصب قالب‌ها: قالب‌بندی با چوب یا فلز برای کف و کناره‌های سقف انجام می‌شود تا هنگام بتن‌ریزی از ریزش جلوگیری کند.

2. چیدن تیرچه‌ها یا اجرای شبکه آرماتور: بسته به نوع سقف، تیرچه‌ها در جای خود قرار می‌گیرند یا آرماتوربندی طبق نقشه مهندسی اجرا می‌شود.

3. قرار دادن بلوک یا پرکننده:  در سقف تیرچه‌بلوک یا مشابه، بلوک‌های سفالی یا پلی‌استایرن بین تیرچه‌ها چیده می‌شوند.

4. نصب میلگردهای تقویتی (حرارتی، ممان، افت و خیز): برای افزایش مقاومت سقف در برابر نیروهای مختلف.

5. بتن‌ریزی: بتن تازه به‌صورت یکنواخت روی کل سقف ریخته می‌شود و با ویبره، هواگیری می‌شود تا یکپارچه و متراکم شود.

6. عمل‌آوری بتن (Curing): به مدت حداقل ۷ تا ۱۴ روز، سطح بتن مرطوب نگه داشته می‌شود تا مقاومت نهایی آن تأمین گردد.

7. برداشتن قالب‌ها: پس از گیرش کافی بتن (حدود ۱۴ تا ۲۱ روز بسته به شرایط)، قالب‌ها برداشته می‌شوند.

اجرای صحیح سقف نه تنها در استحکام و دوام ساختمان نقش دارد، بلکه بر نحوه اجرای تأسیسات، دیوارچینی، عایق‌کاری و حتی کاهش مصرف انرژی نیز تأثیرگذار است.

دیوارچینی از مراحل چالشی ساخت ساختمان

پس از اجرای سقف و گیرش کامل بتن، نوبت به دیوارچینی می‌رسد. دیوارها نقش بسیار مهمی در تقسیم‌بندی فضاهای داخلی، تأمین امنیت، عایق‌سازی صوتی و حرارتی، و زیبایی ظاهری ساختمان دارند. دیوارها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

دیوارهای باربر: بار سقف یا طبقات بالایی را تحمل می‌کنند (معمولاً در ساختمان‌های قدیمی یا بدون اسکلت)

دیوارهای غیرباربر: فقط برای تقسیم فضا استفاده می‌شوند (در ساختمان‌های دارای اسکلت فلزی یا بتنی)

انواع مصالح مورد استفاده در دیوارچینی:

1. بلوک سفالی (رایج در دیوار داخلی و خارجی – عایق حرارتی مناسب)
2. بلوک سیمانی (مناسب برای دیوارهای خارجی یا دیوار حیاط)
3. آجر فشاری یا ماشینی (در پروژه‌های خاص یا سنتی)
4. بلوک سبک AAC (هبلکس) (عایق صوت و حرارت، سبک، مناسب ساختمان‌های مدرن

مراحل اجرای دیوارچینی:

در اجرای دیوارچینی، علاوه بر رعایت مراحل اجرایی، استفاده از برخی اجزای سازه‌ای و نیمه‌سازه‌ای برای افزایش استحکام، یکپارچگی و دوام دیوارها ضروری است. در ادامه، مراحل اجرای دیوارچینی به همراه توضیح اجزای کلیدی آن آورده شده است:

1. نشانه‌گذاری و ریسمان‌کشی: ابتدا محل دقیق دیوارها روی کف یا سقف طبقه مشخص شده و با ریسمان‌کشی، مسیرها کاملاً تراز و مستقیم تعیین می‌شود.

2. اجرای کرسی‌چینی (در صورت نیاز): در بخش‌هایی از ساختمان (مثل محوطه‌ها یا زیرزمین در اسکلت بتنی یا فلزی)، پیش از دیوارچینی، ردیف‌هایی از آجر روی فونداسیون چیده می‌شود تا اختلاف ارتفاع بین کف داخل و خارج جبران شود. به این قسمت کرسی‌چینی می‌گویند.

3. آماده‌سازی ملات: بسته به نوع مصالح مصرفی، ملات مناسب (مانند ماسه‌سیمان یا گچ‌وخاک) تهیه می‌شود.

4. چیدن ردیف اول با دقت بالا: ردیف اول اهمیت زیادی دارد و باید کاملاً تراز، شاقول و گونیا باشد، چون مبنای سایر ردیف‌هاست.

5. چیدن ردیف‌به‌ردیف مصالح: بلوک‌ها یا آجرها به‌صورت رج‌به‌رج چیده شده و بندکشی با دقت انجام می‌شود. در این مرحله از تکنیک قفل و بست برای افزایش استحکام استفاده می‌شود.

6. اجرای میلگرد بستر یا وال‌پست: برای افزایش مقاومت دیوار در برابر زلزله و نیروهای جانبی، از میلگرد بستر (میلگرد افقی همراه ملات) یا وال‌پست (قطعات فلزی عمودی و افقی برای مهار دیوار) استفاده می‌شود. این اجزا دیوار را در برابر ترک‌خوردگی و ریزش مقاوم‌تر می‌کنند.

7. ایجاد بازشوها و نصب نعل‌درگاه: در محل‌هایی مثل پنجره یا در، از نعل درگاه (تیر افقی بالای بازشو) استفاده می‌شود تا بار دیوار به اطراف منتقل شود و از ریزش جلوگیری شود.

8. اندود اولیه یا مرطوب‌سازی دیوارها: در پایان کار، سطح دیوارها مرطوب شده یا با اندود اولیه پوشیده می‌شود تا گچ‌کاری بهتر بچسبد و از ترک‌خوردگی جلوگیری شود.

این مراحل و اجزا با هم کمک می‌کنند دیواری مقاوم، پایدار و آماده برای نازک‌کاری داشته باشیم.

نکات مهم

• دیوارها نباید به اسکلت جوش داده یا چسبیده شوند؛ بلکه باید با فاصله مناسب (درز انبساط) اجرا شوند تا در برابر نشست یا لرزش آسیب نبینند.
• رعایت شاقول بودن، تراز بودن و بندکشی یکنواخت تأثیر زیادی بر کیفیت نهایی گچ‌کاری و زیبایی سطوح دارد.

مراحل ساخت و نازک‌کاری ساختمان (به ترتیب اجرا)

نازک‌کاری یکی از مهم‌ترین مراحل نهایی ساخت ساختمان است که ظاهر و زیبایی داخلی و خارجی ساختمان را شکل می‌دهد. این مرحله شامل کارهایی است که بعد از سفت‌کاری (مانند اسکلت، دیوارچینی، سقف) انجام می‌شوند.

چاه‌کنی

در آغاز پروژه ساختمانی، حفر چاه‌های ضروری صورت می‌گیرد:

• چاه ارت برای تخلیه جریان‌های الکتریکی ناخواسته.
• چاه جذبی یا سپتیک برای دفع فاضلاب و آب‌های سطحی. انتخاب نوع چاه به بافت خاک منطقه بستگی دارد.

اجرای تأسیسات مکانیکی و برقی (روکار یا توکار)

این مرحله از نازک‌کاری، پیش از گچ‌کاری نهایی و بعد از دیوارچینی انجام می‌شود. هدف از این مرحله، نصب زیرساخت‌های لازم برای سیستم‌های برقی، آب، فاضلاب، گاز، تهویه، گرمایش و سرمایش است. کیفیت اجرای این بخش، نقش مهمی در ایمنی، کارایی و آسایش کاربران ساختمان دارد.

تأسیسات مکانیکی (لوله‌کشی آب، فاضلاب و گاز)

• لوله‌کشی آب سرد و گرم: از محل ورودی اصلی آب به ساختمان تا سرویس‌ها، آشپزخانه و فضاهای مورد نیاز انجام می‌شود. معمولاً از لوله‌های پنج‌لایه، پلی‌اتیلن یا پلیمری استفاده می‌شود. شامل نصب رایزرها (عمودی)، انشعابات افقی و شلنگ‌های مصرفی است.
• لوله‌کشی فاضلاب: استفاده از لوله‌های PVC یا پوش‌فیت برای جمع‌آوری آب‌های مصرفی و هدایت به چاه یا شبکه فاضلاب. با شیب استاندارد اجرا می‌شود تا گرفتگی ایجاد نشود. باید به‌خوبی آب‌بندی و تست شود تا نشتی نداشته باشد.
• لوله‌کشی گاز: فقط توسط تکنسین‌های مجاز انجام می‌شود. از کنتور گاز تا اجاق، پکیج یا شوفاژ گازی کشیده می‌شود. تست نشت گاز با کف صابون یا دستگاه نشت‌یاب ضروری است.

تأسیسات گرمایشی و سرمایشی:

• عبور لوله‌های شوفاژ، پکیج یا فن‌کوئل
• تعبیه مسیرهای کانال کولر یا لوله‌های اسپلیت (کولر گازی)
• نصب رایزرهای آبگرم و برگشت (در صورت استفاده از سیستم گرمایش مرکزی)

تأسیسات برقی (لوله‌کشی برق، تلفن، اینترنت و…)

• نقشه‌خوانی و جانمایی: طبق نقشه برق، محل کلیدها، پریزها، روشنایی، تابلو برق، آیفون و سایر نقاط مصرف مشخص می‌شود.
• نصب قوطی کلید و پریز: قوطی‌های فلزی یا پلاستیکی در محل مورد نظر داخل دیوار نصب و تراز می‌شوند.
• لوله‌کشی برق (داکت یا لوله خرطومی): لوله‌های خرطومی (معمولاً پلاستیکی نسوز) از قوطی‌ها تا تابلو برق کشیده می‌شود.
• لوله‌کشی تلفن، اینترنت و آیفون: مسیرهای جداگانه برای کابل‌های ارتباطی ایجاد می‌شود.
• نصب تابلو برق و مسیرهای اتصال به زمین (ارت): محل تابلو برق در راهرو یا ورودی هر واحد تعبیه شده و مسیر ارت به چاه ارت یا سیستم حفاظتی متصل می‌شود.

 گچ و خاک (زیرسازی دیوارها)

• مخلوط گچ و خاک برای صاف کردن دیوارهای آجری یا بلوکی
• آماده‌سازی سطح برای گچ‌کاری نهایی

سفیدکاری (گچ‌کاری نهایی)

• لایه نهایی گچ برای ایجاد سطحی صاف، آماده رنگ، کاغذ دیواری یا هر نوع پوشش دیگر روی دیوارها اعمال می‌شود.

نصب پنجره‌ها و چهارچوب درها

• معمولاً پس از گچ‌کاری اولیه انجام می‌شود
• نصب صحیح و تراز درب‌ها و پنجره‌ها برای جلوگیری از نشتی و خرابی
• چهارچوب درب‌ها و قاب پنجره‌ها (چوبی، فلزی یا UPVC) نصب می‌شوند. پنجره‌های دوجداره برای عایق صوتی و حرارتی الزامی هستند.

کف‌سازی (زیرسازی با ملات و کروم‌بندی)

• شیب‌بندی و کروم‌بندی برای فضاهایی چون بام، سرویس‌ها و حیاط.
• عایق‌کاری رطوبتی در مکان‌های مرطوب مانند آشپزخانه و سرویس‌ها.
• زیرسازی برای نصب کفپوش نظیر سرامیک، سنگ، لمینت یا اپوکسی.

کاشی‌کاری و سرامیک‌کاری

• نصب کاشی دیوار در آشپزخانه و سرویس‌ها
• نصب سرامیک یا سنگ کف در کل فضا

اجرای نمای ساختمان

• با توجه به شرایط اقلیمی، سلیقه کارفرما و بودجه، نمایی مانند سنگ، آجر، سیمان شسته یا کامپوزیت اجرا می‌شود.

اجرای آسانسور

اجرای آسانسور در ساختمان شامل مراحلی چون طراحی اولیه براساس نوع آسانسور، ظرفیت و تعداد طبقات، ساخت چاهک (pit) در پایین‌ترین طبقه، اجرای دیواره‌های چاه با مصالح مناسب، و انجام آهن‌کشی داخل چاه جهت نصب ریل‌ها و تجهیزات هدایت‌کننده است. پس از آماده‌سازی چاه آسانسور، نصب قطعات اصلی مانند ریل‌ها، کابین، موتور، تابلو فرمان و درهای طبقات انجام می‌گیرد. در نهایت، پس از راه‌اندازی اولیه، تنظیمات فنی و تست‌های ایمنی طبق استانداردهای مربوطه صورت می‌پذیرد تا آسانسور آماده بهره‌برداری شود.

سقف کاذب

برای عبور تأسیسات، نورپردازی و زیبایی، سقف‌هایی مانند کناف، رابیتس، یا تایل نصب می‌شوند.

رنگ‌آمیزی یا پوشش دیوارها

بسته به سلیقه کارفرما و بودجه، دیوارها با:

• رنگ‌های ساختمانی (اکریلیک، روغنی، پلاستیک)،کاغذ دیواری، دیوارپوش‌های PVC، چوبی یا سنگی پوشش داده می‌شوند.

نصب درب‌ها

پس از اتمام گچ‌کاری و رنگ‌آمیزی، درب‌های داخلی و ورودی نصب می‌شوند. درب‌ها معمولاً از چوب یا ترکیبات دیگر بسته به کاربری ساخته می‌شوند.

نصب شیرآلات، کلید و پریز، تجهیزات نهایی

• نصب سینک، روشویی، توالت، شیرآلات، چراغ‌ها، آیفون و…

اجرای کابینت و کمد دیواری

آخرین مرحله نازک‌کاری است که طراحی و نصب کابینت آشپزخانه و کمدها با توجه به سلیقه کارفرما انجام می‌شود.

نظافت نهایی و تحویل پروژه

نظافت نهایی و تحویل پروژه آخرین مرحله در فرایند ساخت و ساز است که طی آن تمامی فضاهای داخلی و خارجی ساختمان از بقایای ساخت‌وساز، گردوغبار، رنگ، چسب، و مصالح اضافی پاک‌سازی می‌شوند تا محیطی تمیز، ایمن و قابل سکونت فراهم گردد. این مرحله شامل شست‌وشوی کف‌ها، پنجره‌ها، درها، کابینت‌ها، سرویس‌های بهداشتی، و تجهیزات نصب‌شده است. پس از انجام کامل نظافت، بازبینی نهایی پروژه توسط کارفرما یا ناظر انجام می‌شود و در صورت تأیید، پروژه به صورت رسمی به مالک یا بهره‌بردار تحویل داده می‌شود.