تعدیل معکوس چیست؟
تعدیل معکوس یا (Reverse Adjustment) یکی از مفاهیم کلیدی در حوزه اقتصاد و مدیریت مالی است که به فرآیند کاهش سطح نرخ‌ها، قیمت‌ها یا ارزش‌ها برای بازگشت به سطح اولیه یا تعدیل شده اشاره دارد. این مفهوم بیشتر در زمینه‌هایی مانند بازارهای مالی، مدیریت منابع انسانی، و کنترل هزینه‌ها کاربرد دارد و به عنوان یک ابزار مدیریتی برای حفظ تعادل و پایداری سازمان‌ها و اقتصادها استفاده می‌شود. در این مقاله، به بررسی جامع مفهوم تعدیل معکوس، کاربردهای آن در بخش‌های مختلف، و تاثیرات آن بر عملکرد اقتصادی و سازمانی خواهیم پرداخت. از طریق تحلیل مثال‌های واقعی و مطالعات موردی، تلاش خواهیم کرد تا اهمیت و کاربردهای عملی این فرآیند را به‌خوبی روشن کنیم.
براساس بند (ج) ماده ۲۹ شرایط عمومی پیمان، در صورتی که در چارچوب موضوع پیمان، کارهایی به پیمانکار ابلاغ شود که برای آنها قیمت و مقدار در فهرست بها و مقادیر منضم به پیمان پیش‌بینی نشده است، پیمانکار موظف است بلافاصله پس از دریافت ابلاغ مهندس مشاور، قیمت پیشنهادی خود را برای اجرای کارهای یاد شده، همراه با تجزیه قیمت، به مهندس مشاور تسلیم کند. قیمت‌هایی که با توافق پیمانکار و مهندس مشاور تعیین می‌شود و به تصویب کارفرما برسد، ملاک پرداخت خواهد بود. این قیمت‌های جدید باید براساس هزینه اجرای کار در محل اجرا محاسبه شود و تنها ضریب هزینه بالاسری پیمان به آنها اعمال می‌شود.
اهمیت تعدیل معکوس
پس از تهیه قیمت جدید براساس بند فوق، ممکن است مشاور، کارفرما یا حتی پیمانکار اصرار داشته باشند که قیمت جدید با تعدیل معکوس به مبنای پیمان بازگردد. به این معنی که قیمت جدید، که براساس هزینه اجرای کار در محل اجرا و در زمان خاصی برآورد شده است، به گونه‌ای کاهش یابد که به‌عنوان یکی از ردیف‌های قراردادی فرض شود و پس از اعمال تعدیل به مبلغ واقعی اجرای کار برسد. این فرآیند به کاهش نوسانات ناشی از تورم کمک می‌کند و قیمت‌ها را به سطح قابل قبولی برای طرفین قرارداد بازمی‌گرداند.
محاسبه تعدیل معکوس
برای درک بهتر مفهوم تعدیل معکوس، یک مثال عملی ارائه می‌دهیم. فرض کنید فعالیتی در فهرست منضم به پیمان یک پروژه ابنیه پیش‌بینی نشده و به عنوان کار جدید مطرح شده است. بهای انجام کار در زمان اجرا (سه ماهه دوم ۱۴۰۰) به ازای هر متر مربع (بدون احتساب ضریب بالاسری) معادل ۳،۰۰۰،۰۰۰ ریال است. این فعالیت در فصل ۲۲ فهرست بهای ابنیه (کارهای سنگی با سنگ پلاک) قرار می‌گیرد. شاخص مبنای پیمان مربوط به سه ماهه چهارم سال ۱۳۹۸ و شاخص تعدیل سه ماهه دوم ۱۴۰۰ به ترتیب ۹۵۵.۸ و ۲۱۴۸.۴ است.
فرمول محاسبه تعدیل معکوس
برای محاسبه تعدیل معکوس از فرمول زیر استفاده می‌شود:
با استفاده از اطلاعات داده شده، فرمول به صورت زیر محاسبه می‌شود:
ابتدا نسبت شاخص‌های تعدیل را محاسبه می‌کنیم:
حالا قیمت جدید تعدیل شده را محاسبه می‌کنیم:
بنابراین، بهای کار جدید در فهرست منضم به پیمان ۱،۳۵۰،۶۸۲ ریال خواهد بود. بدیهی است که این عدد باید به ضرایب پیمان نیز تقسیم شود تا در صورت وضعیت پیمانکار با اعمال ضرایب پیمان محاسبه گردد.
نکات مهم تعدیل معکوس برای قیمت‌های جدید
- براساس بند (الف-۲) ماده ۲۹ شرایط عمومی پیمان:
– جمع مبلغ مربوط به کاهش مقادیر و حذف آنها نباید از ۲۵ درصد مبلغ اولیه پیمان بیشتر شود.
– اگر این مبلغ، از حد تعیین شده بیشتر شود و پیمانکار با اتمام کار با نرخ پیمان موافق باشد، عملیات موضوع پیمان در چارچوب پیمان انجام می‌شود.
– در صورتی که پیمانکار مایل به اتمام کار نباشد، پیمان طبق ماده ۴۸ خاتمه داده می‌شود.
محاسبه
نحوه محاسبه آن در پروژه‌های عمرانی و تاثیرات آن بر عملکرد اقتصادی و اجرایی پروژه‌ها پرداخته‌ایم. با توجه به مطالب فوق، اکنون به توضیح جزئیات بیشتری در مورد استفاده از تعدیل معکوس در پروژه‌های عمرانی می‌پردازیم.
فرمول محاسبه تعدیل معکوس
فرمول محاسبه تعدیل معکوس به شرح زیر است:
در مثال ارائه شده، بهای انجام کار در زمان اجرا (سه ماهه دوم ۱۴۰۰) معادل ۳،۰۰۰،۰۰۰ ریال بوده و شاخص‌های تعدیل سه ماهه چهارم ۱۳۹۸ و سه ماهه دوم ۱۴۰۰ به ترتیب ۹۵۵.۸ و ۲۱۴۸.۴ است. نسبت شاخص‌های تعدیل به شرح زیر محاسبه می‌شود:
نکات مهم در استفاده از تعدیل معکوس
- کنترل افزایش قیمت‌های جدید:
– بر اساس تبصره ۲ ماده ۲۹ شرایط عمومی پیمان، اضافه یا کاهش مقادیر کار تا ۱۰ درصد با دستور مهندس مشاور انجام می‌شود و بیش از آن نیاز به تصویب کارفرما دارد. قیمت‌های جدید به دلیل تاثیر تورم می‌توانند سقف‌های تعیین شده را رد کنند. با استفاده از تعدیل معکوس، این قیمت‌ها به مبنای پیمان بازمی‌گردند و نسبت آنها به مبلغ اولیه پیمان منطقی‌تر می‌شود.
- کاهش تاثیر تاخیرات:
– با تعدیل معکوس، عملاً ۵ درصد (در صورت بروز تاخیر غیرمجاز) یا ۲.۵ درصد (در صورت بروز تاخیر مجاز) از تعدیل قیمت‌های جدید کاسته می‌شود. این امر مبلغ دریافتی پیمانکار را به وضعیت رسیدگی به تاخیرات پروژه وابسته می‌کند.
- تطویل مدت اجرای کار:
– اگر انجام کار جدید بیش از یک دوره (سه ماهه) به طول انجامد، تورم باعث تغییر هزینه اجرای کار در دوره جدید خواهد شد. در صورت استفاده از تعدیل معکوس، احجام اجرا شده در دوره‌های مختلف با شاخص‌های تعدیل همان دوره، مشمول پرداخت تعدیل می‌شوند و نیازی به محاسبه مجدد قیمت تمام شده کار نخواهد بود.
محاسبه تعدیل معکوس اقلام فاکتوری
در خصوص اقلام فاکتوری، پس از خرید اقلام و یا انجام کار، فاکتور مربوطه توسط پیمانکار اخذ و به کارفرما ارائه می‌شود. کارفرما مبلغ فاکتور را با ضریب توافق شده در قرارداد پرداخت می‌کند. عملاً پرداخت تعدیل و انجام تعدیل معکوس برای اقلام فاکتوری موضوعیتی ندارد. ولی در صورت اصرار بر تعدیل معکوس اقلام فاکتوری، باید مطابق نحوه محاسبه تعدیل معکوس قیمت جدید عمل شود.
نتیجه‌گیری
تعدیل معکوس به عنوان یک ابزار مدیریتی، امکان حذف اثرات تورم از قیمت‌های جدید را فراهم می‌کند و به حفظ تعادل و پایداری مالی در پروژه‌های عمرانی کمک می‌کند. درک دقیق نحوه محاسبه و اعمال آن برای مدیریت صحیح و کارآمد پروژه‌ها بسیار حیاتی است. این فرآیند به کاهش نوسانات قیمتی و کنترل بهتر بودجه پروژه‌ها کمک می‌کند. در صورت وجود هر گونه ابهام در مورد تعدیل معکوس قیمت‌های جدید در پروژه‌های عمرانی، می‌توانید با ما تماس بگیرید و نظرات خود را به اشتراک بگذارید.
تعدیل معکوس به عنوان یک ابزار مدیریتی، امکان حذف اثرات تورم از قیمت‌های جدید را فراهم می‌کند و به حفظ تعادل و پایداری مالی در پروژه‌های عمرانی کمک می‌کند. درک دقیق نحوه محاسبه و اعمال آن، برای مدیریت صحیح و کارآمد پروژه‌ها بسیار حیاتی است.