ضریب بالاسری و هزینه بالاسری

اگر برآورد یا صورت وضعیت پروژه های عمرانی را بررسی کرده باشید ، احتمالا عبارت  ” ضریب بالاسری و هزینه بالاسری ” را شنیده اید. اما ضریب بالاسری چیست؟

برای رسیدن به پاسخ این پرسش لازم است ابتدا به سوالات دیگری جواب دهیم.

• آیا هزینه اجاره دفتر پیمانکار در بهای واحد ردیف های فهرست بها دیده شده و یا در کدام قسمت باید دیده شود؟
• آیا پیمانکار هزینه های مربوط به پذیرایی از نیروهای خود را باید شخصا بپردازد و یا در کدام هزینه های پروژه باید لحاظ نماید؟
• مسئولیت مخارج مربوط به ایاب و ذهاب، تهیه نقشه های کارگاهی و چون‌ساخت، پست، مخابرات و … برعهده چه کسی است و این موارد چگونه در قرارداد ها پرداخت می‌شود؟

بجز هزینه های مستقیم موارد اجرایی Direct Costs که در قراردادها در ردیف های فهرست بها دیده می‌شود. هزینه های غیرمستقیم دیگری (Indirect Costs) نیز به پیمانکار تحمیل می‌شود که در صورت عدم توجه به آن‌ها باعث وارد شدن ضررهای هنگفتی به پیمانکار می‌شود.این هزینه‌ها می‌توانند مستقیما مربوط به یک پروژه پیمانکار در ارتباط باشند و یا حتی با چندین پروژه در حال ساخت که پیمانکار در دست دارد، مربوط شود.برا ی در نظر گرفتن این­گونه هزینه ها، ضریبی وجود دارد به نام “ضریب بالاسری” که تمام موارد یاد شده به علاوه موارد دیگر (که در ادامه به آن­ها خواهیم پرداخت) را در می­گیرد.اهمیت این موضوع آنجا مشخص می‌شود که سازمان برنامه و بودجه کشور، مبحثی را به ضریب بالاسری اختصاص می‌دهد و در پیوست سوم فهرست بها کاملا به آن می‌­پردازد.

انواع هزینه‌های بالاسری

مطابق با پیوست ۳ فهرست بها، هزینه های بالاسری به 2 دسته تقسیم می‌شوند:

• هزینه بالاسری عمومی
• هزینه بالاسری کار

1.هزینه بالاسری عمومی

هزینه هایی که نمی‌توان آنها را به کار مشخصی مربوط کرد یعنی دقیقا نمیتوان مشخص کرد که از نظر مالی چه مقداری باید در هریک از موارد دیده شود.  فهرست بها موارد زیر را جزو هزینه های بالاسری عمومی میداند:

• هزينه دستمزد نيروى انسانى دفتر مركزى؛ شامل نيروى انسانى مديريت شركت، دفتر فنی، امورادارى و مالی، تداركات و خدمات.
• ‎هزينه بيمه هاى عمومى و حق بيمه كاركنان دفتر مركزى (سهم كارفرما)؛ به انضمام هزينه بيمه بيكارى كاركنان دفتر مركزى.
• ‎هزينه وسايل نقليه دفتر مركزى و هزينه هاى اياب و ذهاب كه توسط كارمندان يا مديران، با وسايل نقليه عمومى انجام مى شود.
• هزينه سرمايه گذارى يا اجاره محل دفتر مركزى
• ‎هزينه نگهدارى دفتر مركزى
• ‎هزينه استهلاك وسايل دفترى دفتر مركزى
• ‏هزينه آب، برق، و سوخت دفتر مركزى
• هزینه مخابرات و پست دفتر مرکزی
• هزینه پذیرایی و آبدارخانه دفتر مرکزی
• ‏هزينه لوازم التحرير و ملزومات دفتر مركزى
• ‎هزينه فتوکپى و چاپ نقشه در دفتر مركزى
• ‎هزينه تهيه اسناد، براى شركت در مناقصه ها
• ‎هزينه ضمانت نامه شركت در مناقصه ها
• ‏هزينه هاى متفرقه شامل هزينه هاى حقوقى و قضايى، نشريات، عضويت در مجامع، ومانند آنها
• ‎هزينه عوارض شهردارى براى دفتر مركزى
• ‎هزينه سرمايه گذارى يا اجاره و هزينه هاى نگهدارى و بهره بردارى از انبار مركزى
• ‎هزينه دستگاه ها و تجهيزات رايانه اى دفتر مركزى

 2.هزینه بالاسری کار

هزینه هایی که می‌توان آن­ها را به کار مشخصی مربوط کرد یعنی مواردی که مستقیما با کار در ارتباط هستند و میتوان عدد و رقمی را برای هریک از موارد آن اختصاص داد. طبق فهرست بها هزینه های بالاسری کار شامل موارد زیر می‌شود:

هزينه هاى سرمايه گذارى كه شامل موارد زير است:

1. هزينه تنخواه در گردش پيمانكار, با توجه به وجوه پيش پرداخت كه نزد پيمانكار است.
2. هزينه ناشى از وجوه نقدى آن قسمت از حسن انجام كار كه نزد كارفرماست.
3. هزينه ضمانت نامه ها، كه شامل موارد زير است:
4. هزينه ضمانت نامه انجام تعهدات
5. هزينه ضمانت نامه پيش پرداخت
6. ‏هزينه ضمانت نامه وجوه حسن اجراى كار
7. هزينه ماليات
8. سود پيمانكار

‏هزینه های مستمر کارگاه

هزينه هاى مستمر كارگاه, كه شامل موارد زير است:

هزينه دستمزد نيروى انسانى، سرپرستى عمومى كارگاه، دفتر فنى، ادارى، مالى و تداركات، كمپ و كانتين و خدمات و حفاظت و حراست. همچنين، هزينه دستمزد ساير عوامل كارگاه كه در قيمت رديف‌هاى فهرست بها و هزينه تجهيز و برچيدن كارگاه، منظور نشده است.

1. هزينه نيروى انسانى خدماتى كه در اختيار كارفرما و مهندس مشاور براى بازرسى و آزمايش قرار می‌گيرد.
2. ‏ هزينه سفر مديران و كاركنان دفتر مركرى به كارگاه و ساير نقاط براى كار مربوط.
3.  هزينه تهيه نسخه هاى اضافى اسناد و مدارك پيمان.
4. ‎هزينه غذاى كاركنان و كارمندان پيمانكار.
5. ‏هزينه پذيرايى كارگاه.
6. ‏هزينه هاى پست، مخابرات، ارتباطات، سفر مسئولان كارگاه و هزينه هاى متفرقه.
7. هزينه تامين وسيله اياب و ذهاب كارگاه و وسيله نقليه براى تداركات كارگاه.
8. هزينه فتوكپى، چاپ، لوازم التحرير و ملزومات.
9. ‏‏ هزينه آزمايشهاى پيمانكار.

مطلب پیشنهادی: شرکت پیمانکاری ساختمان

هزينه هاى تهيه مدارک فنى و تحويل كار

1. هزينه هاى تهيه عكس و فيلم.
2. ‏هزينه تهيه نقشه هاى كارگاهى ( Shop Drawings) در حد نياز كار.
3. ‏هزينه تهيه نقشه هاى چون ساخت ( As Built Drawings ).
4. ‏هزينه هاى برنامه ريزى و كنترل پروژه.
5. ‎هزينه هاى نگهدارى عمليات انجام شده تا زمان تحويل موقت.
6. ‏هزينه هاى مربوط به امور تحويل موقت و تحويل قطعى.
7. ‏هزينه هاى بيمه سهم پيمالكار و بيمه بيكارى نيروى انسانى كارگاه در طرح هاى غيرعمرانى.

نکات مرتبط با اقلام هزینه های بالاسری

1.طبق بند 2-5-2 پیوست ۳ فهرست بها، “ هزینه نیروی انسانی خدماتی که در اختیار کارفرما و مهندس مشاور برای بازرسی و آزمایش قرار میگیرد ” در هزینه های بالاسری دیده شده و پیمانکار نمیتواند از این بابت درخواست مبلغ اضافه  کند.

2.هزینه های بالاسری گفته شده در پیوست ۳ فهرست بها، تا زمان تحویل موقت می باشد. همچنین هزینه های مربوط به امور تحویل موقت و تحویل قطعی در این ضریب دیده شده است. چنانچه زمان تحویل موقت (که از قبل مشخص شده است) به دلایلی خارج از قصور پیمانکار تمدید شود، هزینه مابه‌التفاوت ایجاد شده باید از کارفرما مطالبه شود.

3.مطابق با پیوست ۳ فهرست بها، هزینه دستمزد نیروی انسانی شاغل در تعمیرگاه ماشین آلات، جزو هزینه ساعتی ماشین‌آلات (دستگاه – ساعت) پیش‌بینی شده و طبق ردیف های مربوطه پرداخت خواهد شد و از این بابت هزینه‌ای در بخش بالاسری پرداخت نخواهد شد.

4.برخلاف مهندس مشاور که در زمان پیشنهاد قیمت برحسب نوع واگذاری کار و نوع طرح، ضریب بالاسری را مطابق با دستورالعمل کاربرد فهرست بها انتخاب و در برآورد هزینه اجرای کار لحاظ می­نماید، پیمانکار در زمان ارائه پیشنهاد قیمت به جای استفاده از ضریب، بایستی آنالیز هزینه های بالاسری را مطابق با شرایط پروژه مورد نظر و سایر پروژه ها، چارت سازمانی و .. به صورت هزینه (پکیج هزینه های بالاسری) محاسبه و در پیشنهاد قیمت خود برای شرکت در مناقصه لحاظ نماید. در ادامه یک مثال در این خصوص ارائه خواهیم کرد.

انواع ضریب بالاسری

مقدار ضریب بالاسری برای طرح های عمرانی و طرح های غیرعمرانی متفاوت است. برای روشن‌تر شدن موضوع ابتدا به تعریف طرح عمرانی بپردازیم :

طرح عمرانی : مجموعه عمليات و خدمات مشخصی است كه براساس مطالعات توجيهی فنی و اقتصادی يا اجتماعی كه توسط دستگاه اجرايی انجام می‌شود، طی مدت معين و با اعتبار معين برای تحقق بخشيدن به هدفهای برنامه عمرانی پنج ساله به صورت سرمايه‌گذاری ثابت شامل هزينه‌های غير ثابت وابسته در دوره مطالعه و اجراء ويا مطالعات، اجراء می‌گردد و تمام يا قسمتی از هزينه‌های اجرای آن از محل اعتبارات عمرانی تأمين می‌شود و به سه نوع انتفاعی، غيرانتفاعی و مطالعاتی تقسيم می‌گردد.

با این تعریف مشخص می‌شود که طرح هایی که ویژگی های مندرج شده در تعریف فوق را نداشته باشند، طرح غیرعمرانی محسوب می‌شوند.

انتخاب ضریب بالاسری تابع دو عامل مهم است :

1. نوع طرح (عمرانی یا غیرعمرانی)
2. نحوه واگذاری پروژه (مناقصه یا ترک تشریفات)

حال با توجه با نوع طرح و نحوه واگذاری آن، مقدار ضریب بالاسری مطابق زیر خواهد بود :

برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص انتخاب ضریب بالاسری در زمان مناقصه، می توانید مقاله تفسیر تغییرات فهرست بهای سال ۱۴۰۱ را مطالعه نمایید.

آنالیز ضریب بالاسری

احتمالا از خودتان می‌پرسید اعداد فوق (۱.۳ یا ۱.۴۱ و …) بر چه مبنایی بدست آمده‌اند. باید بگوییم که تاکنون هیچ منبع موثقی و هیچگونه مصوبه‌ای از سوی سازمان برنامه و بودجه کشور در مورد آنالیز ضریب بالاسری منتشر نشده است، اما برخی آنالیزها برحسب آنالیز شرکت های مختلف از جمله آنالیزهای منتشره از سوی سندیکای شرکت های ساختمانی و تاسیساتی مورد استفاده قرار می گیرد.

از آنجایی که هر پروژه شرایط و ویژگی های خاص خودش را دارد، بهترین روش برای آنالیز ضریب بالاسری، توجه به منابع و محدودیت های همان پروژه است. به عبارت دیگر، هر پروژه آنالیز ضریب بالاسری خاص خودش را دارد و باید اجزای آن بصورت هزینه، جداگانه محاسبه و سپس تبدیل به ضریب شود ولی به منظور سهولت در پیشبرد امور، پیش از این آنالیزهایی در این زمینه منتشر شده است.

اجزای سازنده و درصد هرکدام از آن­ها در آنالیز زیر به نقل از مستندات ارائه گشته از سوی سندیکای شرکت های ساختمان و تاسیساتی مطابق با جدول زیر بود:

اجزای هزینه های بالاسری	درصد
سود پیمانکار	10
مالیات بر سود	1
هزینه دفتر مرکزی	2.5
هزینه های کارگاهی	7.85
بیمه	0
ضمانت نامه	1.5
هزینه آزمایشگاه پیمانکار	0.2
صندوق کارآموزی	0.2
مجموع	23.25

سپس برحسب فرمول زیر، ضریب بالاسری برای طرح های عمرانی بدست می آید:

1.30  = ( 23.25  –  100) / 100 : ضریب بالاسری

اما این آنالیز به دلیل قوانینی که بعد ها وضع گردید، دستخوش تغییر شد. از جمله این تغییرات :

• حذف آیتم صندوق کارآموزی به موجب بخشنامه شماره 794/16/53 مورخ 16/1/1382 معاون هزینه و خزانه دار کل کشور وزارت امور اقتصادی و دارائی
• تغییر قوانین مالیاتی و در نظر گرفتن یک چهارم سود پیمانکار به عنوان مالیات

در سالهای بعد از تغییرات صورت گرفته، پیمانکاران آنالیز رایج تری را در نظر گرفتند:

اجزای هزینه های بالاسری	درصد
سود پیمانکار + مالیات	11
هزینه دفتر مرکزی	2.5
هزینه های کارگاهی	7.85
بیمه	0
ضمانت نامه	1.5
هزینه آزمایشگاه پیمانکار	0.2
صندوق کارآموزی	0
مجموع	23.05

سپس برحسب فرمول زیر، ضریب بالاسری برای طرح های عمرانی بدست می آید:

1.30  = ( 23.05  –  100)  /  100     :     ضریب بالاسری

پس از دیدن جدول بالا، احتمالا درصدی که برای بیمه در نظر گرفته شده است نظرتان را جلب کرده است.

برای تبیین این موضوع باید نگاهی به قوانین بیمه در طرح های عمرانی و غیرعمرانی داشته باشیم.

حق بیمه در طرح های عمرانی

حق بیمه در طرح های عمرانی  معادل 6.6 % مبلغ ناخالص کارکرد است که از این مقدار، 5 % سهم کارفرما ( 4.4 % اصل بیمه   +  0.6 % بیمه بیکاری )  و  1.6 % هم سهم پیمانکار است.

باتوجه به این که بیمه سهم کارکنان برحسب ۳۰ درصد دستمزد محاسبه شده و ۲۳ درصد آن بر گردن کارفرما (در اینجا کارفرمای کارگر، پیمانکار محسوب می شود) می باشد و پیمانکار ۷ درصد مربوط به کارگر را از حقوق کارگر کسر می­نماید و از آن جا که این ۷ درصد معادل با ۱.۶٪ سهم پیمانکار در خصوص حق بیمه است، در نتیجه پیمانکار هزینه بیمه را از حق بیمه کارکنان کسر و در واقع از این بابت هزینه ای از جیب خود پرداخت نمی نماید.

البته برخی از پیمانکاران متعقدند به واسطه بالا بودن ضرایب تامین اجتماعی، ۱.۶ درصد حق بیمه که براساس مبلغ ناخالص کارکرد محاسبه می شود، از میزان ۷ درصدی که از فیش حقوق کارگر کسر گشته بیشتر خواهد، به واسطه همین موضوع هزینه بیمه را در آنالیز هزینه بالاسری لحاظ می نماید.

حق بیمه در طرح های غیر عمرانی : حق بیمه در طرح های غیرعمرانی  معادل 7.78 % مبلغ ناخالص کارکرد است که تمام این مبلغ بر ذمه پیمانکار است (برای قرارداد هایی که تهیه مصالح بطور کامل برعهده پیمانکار است).

از طرفی پیمانکار مقدار 1.6 % هم از طریق حقوق کارکنان خود بیمه میپردازد پس بایستی این درصد از 7.78 % کسر گردد.

6.18 %   =   1.6   –   7.78

پیش از این متوجه شدیم بر حسب آنالیز بیمه طرح های عمرانی، درصد هزینه های بالاسری در آنالیز ضریب ۱.۳ برابر با ۲۳.۲۵ درصد می باشد.

23.05 + 6.18 = 29.23

بنابراین ضریب بالاسری در طرح های غیرعمرانی اینگونه بدست می‌آید که در ادامه نیز آنالیز ضریب بالاسری ۱.۴۱ مربوط به طرح های غیرعمرانی نیز پیش بینی شده است:

 

اجزای هزینه های بالاسری	درصد
سود پیمانکار + مالیات	11
هزینه دفتر مرکزی	2.5
هزینه های کارگاهی	7.85
بیمه	6.18
ضمانت نامه	1.5
هزینه آزمایشگاه پیمانکار	0.2
صندوق کارآموزی	0
مجموع	29.23

نحوه محاسبه هزینه های بالاسری توسط پیمانکار

پیش تر نیز اشاره کردیم،‌برخلاف مهندس مشاور که در زمان پیشنهاد قیمت برحسب نوع واگذاری کار و نوع طرح، ضریب بالاسری را مطابق با دستورالعمل کاربرد فهرست بها انتخاب و در برآورد هزینه اجرای کار لحاظ می­نماید، پیمانکار در زمان ارائه پیشنهاد قیمت به جای استفاده از ضریب، بایستی آنالیز هزینه های بالاسری را مطابق با شرایط پروژه مورد نظر و سایر پروژه ها، چارت سازمانی و .. به صورت هزینه (پکیج هزینه های بالاسری) محاسبه و در پیشنهاد قیمت خود برای شرکت در مناقصه لحاظ نماید. در ادامه یک مثال در این خصوص ارائه خواهیم کرد.

برای مثال پیمانکاری که می خواهد هزینه کارگاهی خود را محاسبه نماید، بایستی برحسب چارت کارگاهی عوامل شامل، دفترفنی و مهندسان کارگاه، مدیر پروژه، تکنسین ها، مسئول انبار و … نفرات مورد نیاز را مشخص نموده،‌ حقوق هر یک از عوامل را لحاظ کرده و به همین ترتیب هزینه مستمر کارگاه را محاسبه نماید.

سپس هزینه مستمر کارگاه را به نسبت هزینه های کل بالاسری سنجیده و درصد بدست آمده را در آنالیز هزینه های بالاسری لحاظ نماید.

و در یا محاسبه هزینه های مربوط به ضمانت نامه ها موارد ذیل را باید در نظر بگیرد:

• هزینه مربوط به صدور ضمانت نامه
• کارمزد مربوط به صدور ضمانت نامه
• سود سرمایه گذاری مربوط به ضمانت نامه ها
• و …

و یا برای محاسبه هزینه مالیات قطعی، بایستی پس از تعیین سود مورد نظر از پروژه، ۲۵ درصد سود را به عنوان مالیات قطعی لحاظ نماید.

نکته مهم دیگر این است که هزینه های بالاسری ممکن است از یک پروژه تامین شود که بایستی در آنالیز هزینه های همان پروژه در نظر گرفته شود و یا ممکن است شرکت پیمانکار، چند پروژه در دست داشته و هزینه های مربوط بایستی براساس نسبتی وزنی هر پروژه تخصیص داده شود.

منابع

• فرهنگ واژگان نظام فنی و اجرایی
• فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه
• دستورالعمل نحوه ارائه پیشنهاد قیمت پیمانکاران – بخشنامه 76574/100 مورخ 19/8/1387
• بخشنامه شماره 794/16/53 مورخ   16/1/1382 معاون هزینه و خزانه دار کل کشور وزارت امور اقتصادی و دارائی

+ 6.18 = 29.23

بنابراین ضریب بالاسری در طرح های غیرعمرانی اینگونه بدست می‌آید که در ادامه نیز آنالیز ضریب بالاسری ۱.۴۱ مربوط به طرح های غیرعمرانی نیز پیش بینی شده است: