در بسیاری از تعاملات حقوقی، مالی و قراردادی، مفهومی به نام کلیم یا ادعا نقش کلیدی ایفا میکند. کلیم، در اصل، بیان یک درخواست رسمی یا حقوقی برای جبران خسارت، انجام تعهد، یا دریافت وجهی است که طرف مقابل موظف به انجام آن بوده اما بهدرستی عمل نکرده است. این مفهوم میتواند در حوزههای مختلفی همچون صنعت ساختوساز، بیمه، قراردادهای تجاری یا حتی دعاوی شخصی مطرح شود. درک صحیح از ماهیت کلیم، مراحل طرح آن و مستندسازی اصولی، نهتنها از تضییع حقوق جلوگیری میکند بلکه روند پیگیری و رسیدگی به آن را نیز تسهیل مینماید. در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف کلیم، انواع آن، و نکات مهم در تنظیم و پیگیری آن خواهیم پرداخت.
مقاله پیشنهادی: شرایط عمومی پیمان
کلیم یا ادعا (Claim) در پروژههای عمرانی و پیمانکاری به معنای طرح یک ادعای رسمی توسط یکی از طرفین قرارداد، بهویژه پیمانکار، برای دریافت حقوق مالی یا زمانی است که در قرارداد پیشبینی نشده یا بهدرستی دیده نشده است. معمولاً زمانی که پیمانکار به دلایلی خارج از کنترل خود، مانند تغییر دستور کار، تأخیر کارفرما، یا نبود برخی آیتمها در فهرستبها، با هزینه یا زمان اضافی روبهرو شود، میتواند درخواست کلیم ارائه دهد.
کلیم یک حق قانونی و فنی است و با فریب یا تخلف تفاوت دارد. در واقع بسیاری از کلیمها به دلیل ضعف در برنامهریزی، نظارت ناکافی یا عدم درک درست کارفرما از جزئیات فنی پروژه بهوجود میآیند. البته کلیم تنها از سوی پیمانکار مطرح نمیشود؛ گاهی کارفرما نیز میتواند در برابر کمکاری یا تاخیر پیمانکار، ادعا یا کلیم ثبت کند.
افراد متخصص در حوزه کلیم، معمولاً با بررسی دقیق مستندات پروژه، موارد قابلپیگیری را شناسایی کرده و از حقوق مجموعه دفاع میکنند. این کار نیازمند دقت بالا، توان مذاکره، شناخت حقوقی و تسلط فنی است و نقش مهمی در کنترل هزینهها و جلوگیری از ضرر در پروژهها دارد.
برای انجام فرایند کلیم یا ادعا (Claim) در پروژهها به مجموعهای از افراد با تخصصهای مختلف نیاز داریم تا این فرایند به بهترین شکل انجام شود. در ادامه به تخصصهای مورد نیاز برای انجام فرایند ادعا اشاره میکنیم.
– تحصیلات مهندسی: شخصی که به طور تخصصی در زمینه کلیم یا ادعا فعالیت میکند، باید دانش فنی و مهندسی کافی داشته باشد تا بتواند مسائل فنی پروژه را به خوبی درک کند. این افراد معمولا در دفترفنی مشغول بکار هستند.
– دانش حقوقی: علاوه بر دانش فنی، این فرد باید آشنایی کافی با قوانین و مقررات حقوقی مربوط به قراردادها و پروژهها داشته باشد تا بتواند از لحاظ قانونی ادعاها را پشتیبانی کند.
– آشنایی با مدیریت پروژه: این فرد باید با اصول و مفاهیم مدیریت پروژه آشنا باشد تا بتواند ارتباطات لازم با مدیر پروژه و سایر اعضای تیم را برقرار کند.
– این فرد متخصص حقوقی است که میتواند به فرد مختصص در تهیه مستندات حقوقی و همچنین در هنگام پیگیریهای قانونی کمک کند. مشاور حقوقی باید تسلط کافی بر قوانین و مقررات مربوط به قراردادها و دعاوی حقوقی داشته باشد.
– مدیر پروژه نقش کلیدی در هماهنگی تیم و اطمینان از همراستایی اهداف پروژه با استراتژیهای ادعایی دارد. او باید اطلاعات لازم را در اختیار مهندس ادعاکننده قرار دهد و از پیگیری مناسب ادعاها اطمینان حاصل کند.
– کارشناس مالی وظیفه محاسبه و تجزیه و تحلیل هزینههای مرتبط با ادعا را بر عهده دارد. او باید برآوردهای مالی دقیق و مستندات مالی مورد نیاز برای حمایت از ادعاها را تهیه کند.
– این فرد باید تأثیرات زمانی و برنامهای ادعاها را ارزیابی کند و مستندات لازم را برای نشان دادن تأثیرات زمانی و برنامهای آماده کند.
– در صورت نیاز به استفاده از نرمافزارهای مدیریت پروژه برای تحلیل دادهها و تهیه مستندات، یک متخصص نرمافزار نیز لازم است تا دادهها را در این نرمافزارها بهدرستی وارد کرده و تحلیلهای لازم را انجام دهد.
با توجه به اینکه فرایند ادعا نیازمند تعامل و همکاری بین این تخصصهاست، وجود یک تیم چندرشتهای و متعهد میتواند باعث افزایش شانس موفقیت در پیگیری ادعاها شود.
در پروژههای ساختوساز، کلیم یا ادعا پیمانکاران معمولاً به دلایل مختلفی مطرح میشوند که در نهایت به جبران خسارت یا تغییر در شرایط قرارداد منجر میشود. در ادامه به برخی از کلیمهای مرسوم پیمانکاران در پروژهها اشاره میکنیم
– یکی از کلیم یا ادعا های رایج پیمانکاران، ادعای تغییر شرایط کارگاهی پس از عقد قرارداد است. این تغییرات میتواند شامل شرایط غیرقابلپیشبینی مانند زمین نامناسب، آب و هوا، یا دسترسیهای محدود باشد که موجب افزایش هزینههای اجرایی، تأخیر در پروژه، و نیاز به روشهای پیچیدهتر فنی میشود. اگر پیش از عقد قرارداد پیمانکار ملزم به بازدید از محل شده باشد، اثبات این ادعا دشوارتر خواهد بود.
– کارفرما ممکن است در اجرای تعهدات قراردادی خود مانند تأمین منابع، ارائه مدارک، یا صدور تأییدیهها تأخیر داشته باشد. این تأخیرات معمولاً باعث میشود پیمانکار نتواند به موقع پروژه را به پایان برساند و در نتیجه، کلیمهایی برای دریافت خسارتهای مالی یا جبرانهای دیگر مطرح میشود.
– در مواردی که کارفرما به پیمانکار دستور تسریع کارها را میدهد، پیمانکار ممکن است ادعا کند که این تسریع منجر به افزایش هزینهها و فشارهای غیرمنطقی شده است. در این موارد، پیمانکار میتواند کلیمهایی برای جبران هزینههای اضافی مرتبط با تسریع عملیات مطرح کند.
– اگر کارفرما تصمیم به فسخ پیمان بگیرد، باید دلایل موجهی برای این اقدام داشته باشد و آنها را به پیمانکار اعلام کند. پیمانکار اگر با این تصمیم مخالف باشد، میتواند ظرف 10 روز دلایل مخالفت خود را به کارفرما ارائه دهد و در صورت عدم پذیرش از سوی کارفرما، این موضوع را از طریق مراجع قانونی پیگیری کند.
– طبق ماده 48 شرایط عمومی پیمان، اگر پیمانکار به دلایلی خواستار خاتمه پیمان باشد و کارفرما از ابلاغ آن امتناع کند، پیمانکار میتواند از طریق مراجع قانونی موضوع را پیگیری کند تا قرارداد به صورت قانونی خاتمه یابد.
– پس از اتمام کار و تحویل موقت پروژه، پیمانکار انتظار دارد که ضمانتنامههای خود را آزاد کند. اگر کارفرما از آزادسازی ضمانتنامهها خودداری کند، پیمانکار میتواند با استناد به شرایط عمومی پیمان و مراجع قانونی، اقدام به تأمین دلیل و پیگیری قضایی نماید تا به حقوق خود دست یابد.
این کلیم یا ادعا های از جمله موارد رایجی هستند که در پروژههای عمرانی مطرح میشوند و میتوانند بر روند اجرای پروژه و نتایج مالی آن تأثیر بگذارند. آشنایی پیمانکاران با این کلیمها و نحوه مدیریت آنها میتواند به موفقیت بیشتر در پروژهها و جلوگیری از بروز اختلافات منجر شود.
کلیم یا ادعا های پیمانکاران در پروژههای عمرانی، به دلایل مختلفی مطرح میشوند که هر کدام میتواند به چالشها و هزینههای اضافی برای پروژه منجر شود. در ادامه، به چند مورد دیگر از کلیمهای رایج پیمانکاران اشاره میشود:
– شرایط نامساعد جوی یا فیزیکی که در طول اجرای پروژه به وجود میآید، میتواند باعث توقف کار و ایجاد هزینههای اضافی برای پیمانکار شود. این شرایط ممکن است شامل قطع برق یا سوخت به مدت طولانی، یا وضعیتهای جوی غیرقابلپیشبینی باشد که در برنامه زمانبندی اولیه پروژه در نظر گرفته نشده است. پیمانکار در این شرایط میتواند کلیمهایی برای جبران خسارات ناشی از توقف کار مطرح کند.
– افزایش ناگهانی و غیرقابلپیشبینی قیمت مواد و مصالح ساختمانی، به ویژه در دورههای ناپایداری اقتصادی یا سیاسی، میتواند هزینههای پروژه را به شدت افزایش دهد. اگر قیمت مصالح در فاصله زمانی بین پیشنهاد مناقصه تا عقد قرارداد دچار افزایش شدید شود، پیمانکار ممکن است ادعای جبران خسارات مالی ناشی از این تغییرات را مطرح کند.
– در طول اجرای پروژه، ممکن است تغییراتی در مشخصات فنی یا دستورات کارفرما نیاز به انجام کارهای اضافی و خارج از برنامه ایجاد کند. این تغییرات میتواند ناشی از نقص در مشخصات فنی، ابهام در تصمیمات قبلی، یا تغییرات ضروری در عملیات اجرایی باشد. این شرایط میتواند باعث طرح کلیم از سوی پیمانکار شود.
– اگر اشتباهاتی در اسناد مناقصه شناسایی شود، پیمانکار باید فوراً این اشتباهات را به کارفرما اطلاع دهد و درخواست تجدید مناقصه و باطل کردن ضمانتنامه شرکت در مناقصه را مطرح کند. با این حال، عدم اطلاع طرفین از مفاد اسناد مناقصه معمولاً به عنوان دلیلی برای لغو تعهدات قراردادی پذیرفته نمیشود.
– نقشه و مشخصات ناقص: اگر کارفرما نقشهها و مشخصات ناقصی به پیمانکار ارائه دهد، این موضوع میتواند منجر به طرح ادعا شود.
– عدم پرداخت پیشپرداخت یا تأخیر در پرداخت صورتوضعیتها: تأخیر در پرداختها میتواند هزینههای پیمانکار را افزایش داده و او را به طرح کلیم سوق دهد.
– تعلل در تصمیمگیری یا تأخیر در پاسخ به مکاتبات: اگر کارفرما در پاسخ به مکاتبات پیمانکار تعلل کند، این موضوع میتواند باعث تأخیر در پروژه و ادعای جبران خسارت توسط پیمانکار شود.
– اعلام بطلان پیمان: در صورتی که کارفرما فسخ پیمان را اعلام کند و پیمانکار آن را نادرست بداند، میتواند از طریق مراجع قانونی اعتراض کند.
همچنین، همانطور که اشاره کردید، کلیمها همیشه از طرف پیمانکار مطرح نمیشوند. کارفرما نیز میتواند علیه پیمانکار ادعاهایی داشته باشد، به ویژه در صورت نقض تعهدات قراردادی از سوی پیمانکار. این موضوع نشان میدهد که مدیریت کلیمها نیازمند توجه دقیق و جامع به تمامی جوانب حقوقی و فنی پروژه است.
فعالیتهای ساختمانی، به دلیل ماهیت پیچیده و پویا، همواره با چالشها و تغییرات غیرمنتظره همراه هستند. در چنین محیطهایی، دستیابی به کنترل کامل بر همه جنبههای پروژه تقریباً غیرممکن است. به همین دلیل، بهترین رویکرد برای کاهش احتمالات ناشی از کلیمها و اختلافات در پروژههای ساختمانی، تمرکز بر پیشگیری و مدیریت هوشمندانه است. در ادامه، به برخی از روشهای کاهش کلیمها و اختلافات اشاره میشود:
– تعریف دقیق مسئولیتها و ریسکها : یکی از بهترین راهها برای کاهش اختلافات، تنظیم قراردادهایی است که به طور دقیق و کامل تمامی مسئولیتها و ریسکهای هر یک از طرفین را مشخص کند. این امر کمک میکند تا در صورت بروز هرگونه مشکل، طرفین بهوضوح بدانند که چه کسی مسئول است و چگونه باید با آن برخورد کند.
– پیشبینی شرایط خاص و غیرمنتظره: قرارداد باید شامل بندهایی برای مدیریت شرایط خاص و غیرمنتظره، مانند تغییرات قیمت مصالح یا شرایط جوی نامناسب، باشد. این بندها میتوانند به کاهش کلیمها در چنین شرایطی کمک کنند.
– حلوفصل سریع اختلافات: برقراری ارتباط سریع و بهموقع بین تمامی ذینفعان پروژه میتواند از تشدید اختلافات جلوگیری کند. این ارتباطات باید بهگونهای باشد که هرگونه مشکل یا مسئلهای که در پروژه پیش میآید، به سرعت مطرح و حلوفصل شود.
– شفافیت در تصمیمگیریها: شفافیت در تصمیمگیریها و اقدامات مدیریتی میتواند از بروز سوءتفاهمها و اختلافات جلوگیری کند. تمامی طرفین باید از دلایل و مبانی تصمیمگیریها بهخوبی آگاه باشند.
– تخصیص منطقی ریسکها: در تنظیم قراردادها، ریسکها باید بهصورت منطقی بین طرفین تقسیم شود. پیمانکار نباید بهتنهایی تمامی ریسکها را برعهده داشته باشد و بالعکس. یک توزیع مناسب ریسکها میتواند از بروز کلیمهای متعدد جلوگیری کند.
– استفاده از برنامههای مدیریت ریسک : استفاده از برنامههای جامع مدیریت ریسک، که شامل شناسایی، ارزیابی، و پاسخگویی به ریسکهاست، میتواند از بروز مشکلات غیرمنتظره در پروژه جلوگیری کند.
– بازبینی منظم پیشرفت پروژه: نظارت مداوم بر پیشرفت پروژه و ارزیابی دورهای آن میتواند به شناسایی مشکلات و چالشهای احتمالی در مراحل اولیه کمک کند و از بروز کلیمهای پیچیده و پرهزینه در آینده جلوگیری کند.
– بازنگری مستمر قراردادها: در صورت بروز تغییرات در شرایط پروژه، بازنگری و بهروزرسانی قراردادها بهمنظور تطبیق با شرایط جدید ضروری است.
با اجرای این رویکردها، فعالان پروژه میتوانند از بروز بسیاری از اختلافات و کلیمها جلوگیری کنند و پروژه را با حداقل مشکلات و هزینههای اضافی به پایان برسانند. این اقدامات نه تنها به کاهش دردسرهای پروژه کمک میکند، بلکه باعث افزایش اعتماد و همکاری بین تمامی ذینفعان میشود.
ترک در بتن یکی از مشکلات رایج و مهم در سازههای بتنی است که در…
پلهها به عنوان یکی از اجزای اساسی در معماری و ساختمانسازی، نقش حیاتی در ارتباط…
سقف عرشه فولادی به عنوان یکی از نوآوریهای مهم در صنعت ساختمانسازی مدرن، تحولی چشمگیر…
گچ به عنوان یکی از قدیمیترین مصالح ساختمانی، قرنهاست که در صنعت ساختوساز مورد استفاده…
از شرایط اخذ پروانه مجری ساختمان این است که توسط سازمان نظام مهندسی کشور صادر…
ریسمان کشی دیوار یکی از مهمترین مراحل ساخت ساختمان است که به عنوان فرآیند دیوارچینی…